Hiện tượng “xa cách nội tâm trong gia đình” hoặc “family estrangement” đang trở thành một vấn đề phổ biến ở nhiều gia đình hiện đại. Mặc dù các thành viên trong gia đình vẫn sống chung dưới một mái nhà, vẫn chào hỏi và ăn cơm cùng nhau, nhưng khoảng cách tình cảm giữa họ đang ngày càng lớn dần. Không có sự xung đột hoặc cãi vã, nhưng họ đơn giản là không còn chuyện gì để nói.
Một bà mẹ 43 tuổi đã chia sẻ về tình trạng của con trai mình, người mà cô miêu tả là “ngoan” và chưa từng khiến cô phiền lòng. Tuy nhiên, càng lớn, con trai cô càng trở nên xa cách mẹ. Mỗi khi về đến nhà, con trai cô lập tức đóng cửa phòng, chỉ đáp lại mẹ bằng những câu trả lời ngắn gọn khi được gọi ăn cơm. Khi ngồi ăn, con trai cô thường rút điện thoại ra lướt mà không hề quan tâm đến cuộc trò chuyện với mẹ. Những câu hỏi từ mẹ đều được đáp lại bằng những câu trả lời cụt lủn, khiến cô cảm thấy như con mình đang dần biến mất khỏi cuộc sống của mình.
Theo báo cáo của tổ chức Stand Alone (Anh), có tới 1/4 người trẻ trưởng thành đã trải qua giai đoạn “xa cách hoàn toàn” với cha mẹ về mặt cảm xúc, mặc dù vẫn sống cùng mái nhà. Một nghiên cứu tại Trung Quốc cũng chỉ ra rằng các sinh viên có sự kết nối gia đình thấp sẽ dễ rơi vào trạng thái cô đơn và trầm cảm hơn gấp đôi so với nhóm có nền tảng giao tiếp tích cực.
Lý thuyết gắn bó cảm xúc (attachment theory) giải thích rằng trẻ em lớn lên trong môi trường mà cảm xúc bị xem nhẹ hoặc bị kiểm soát quá mức sẽ dần phát triển kiểu gắn bó “né tránh” (avoidant): không chia sẻ, không kết nối và tự rút vào thế giới riêng. Sự hiện diện thể chất như cùng ăn cơm, ngủ chung nhà không đồng nghĩa với sự hiện diện tình cảm.
Thói quen “phubbing” (lơ người đối diện vì chăm chú vào điện thoại) cũng là một yếu tố khiến trẻ cảm thấy mình không còn là ưu tiên trong mắt người lớn. Nhiều phụ huynh cảm thấy hụt hẫng khi thấy con cái ít nói, ít tâm sự. Họ cho rằng mình đã hy sinh rất nhiều, tại sao lại bị con “bỏ rơi” về mặt cảm xúc?
Theo chuyên gia tâm lý học phát triển, vấn đề không nằm ở việc “thiếu quan tâm” mà là ở cách quan tâm sai thời điểm, sai phương pháp. Nhiều cha mẹ hay hỏi về thành tích học tập của con, nhưng lại ít khi hỏi về cảm xúc và trạng thái tâm lý của con. Dần dà, trong mắt con, cha mẹ dường như chỉ quan tâm đến thành tích mà không phải con người thật của mình.
Áp lực thành công, sự kỳ vọng và nhịp sống quá nhanh khiến những cuộc trò chuyện chân thành dần biến mất. Dù không có một tiếng la mắng, vẫn có hàng trăm lần im lặng làm tổn thương.
Để “gặp lại” con trong chính ngôi nhà của mình, các chuyên gia tâm lý học gia đình khuyến nghị tạo ra những khoảng thời gian “không kỳ vọng”, lắng nghe mà không phản ứng vội, thiết lập lại “những nghi thức gia đình”, và chấp nhận sự thay đổi như một phần của trưởng thành.
Qua đó, mỗi gia đình cần nhận thức được tầm quan trọng của việc kết nối tình cảm giữa các thành viên. Bằng cách thay đổi cách giao tiếp và quan tâm, chúng ta có thể xây dựng một môi trường gia đình tích cực và hỗ trợ lẫn nhau.
Việc hiểu và thấu cảm những khó khăn trong giao tiếp giữa cha mẹ và con cái là bước đầu tiên để xây dựng một mối quan hệ gia đình tốt đẹp hơn. Tìm hiểu và áp dụng các phương pháp giao tiếp hiệu quả sẽ giúp các bậc cha mẹ có thể kết nối lại với con cái và tạo dựng một mối quan hệ gia đình bền vững.