Ngày 2 và 5 tháng 8 năm 1964 đã đi vào lịch sử như một trong những chiến thắng quan trọng nhất của Hải quân Nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Chiến thắng này không chỉ phản ánh tinh thần chiến đấu kiên cường và anh dũng của các chiến sĩ hải quân mà còn thể hiện khí thế bất khuất của một dân tộc quyết tâm bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, kể cả vùng biển và đảo.
Trong bối cảnh chiến lược ‘Chiến tranh đặc biệt’ của Mỹ ở miền Nam đang bị đẩy lùi, Mỹ đã chuyển hướng chiến lược bằng cách chuẩn bị mở rộng chiến tranh ra miền Bắc. Vào tháng 7 năm 1964, Mỹ đã tăng cường các hoạt động khiêu khích tại vùng biển miền Bắc bằng cách sử dụng tàu chiến và máy bay nhằm thực hiện các hoạt động trinh sát và do thám.
Trước tình hình này, Trung ương Đảng đã có chỉ đạo chiến lược rõ ràng từ cuối năm 1963, yêu cầu phải có sự cảnh giác cao độ và sẵn sàng đối phó với mọi tình huống có thể xảy ra. Bộ Chính trị cũng đã ra chỉ thị về việc tăng cường sẵn sàng chiến đấu và đánh trả lại các hành động khiêu khích của địch.
Ngày 6 tháng 7 năm 1964, toàn Quân chủng Hải quân đã chuyển sang trạng thái sẵn sàng chiến đấu cao. Sở chỉ huy tiền phương được thành lập tại sông Gianh và các tàu chiến đã được điều động đến các khu vực chiến lược để sẵn sàng tham gia vào các hoạt động chiến đấu nếu cần thiết.
Đêm 31 tháng 7 năm 1964, Mỹ đã cho tàu khu trục Ma-đốc xâm phạm vùng biển Quảng Bình. Trước hành động này, Bộ Tư lệnh Hải quân đã quyết định sử dụng 3 tàu phóng lôi để phục kích và đánh trả lại tàu địch. Dù phải đối mặt với sự tấn công bằng pháo và sự can thiệp của máy bay địch, các tàu phóng lôi của Việt Nam đã thể hiện sự quả cảm khi lao vào đội hình tàu địch và tấn công bằng ngư lôi.
Trận đánh ngày 2 tháng 8 năm 1964 đã kết thúc với việc tàu Ma-đốc bị đánh đuổi ra khỏi lãnh hải Việt Nam, đánh dấu chiến thắng đầu tiên của Hải quân Nhân dân Việt Nam. Tuy nhiên, sau đó Mỹ đã dựng lên cái gọi là ‘Sự kiện Vịnh Bắc Bộ’ và phát động chiến dịch ‘Mũi tên xuyên’ nhằm leo thang đánh phá miền Bắc.
Ngày 5 tháng 8 năm 1964, Mỹ đã huy động hàng chục máy bay tiến hành tập kích ồ ạt vào các căn cứ và kho tàng của Hải quân ta. Tuy nhiên, Hải quân Nhân dân Việt Nam đã có sự hiệp đồng chiến đấu chặt chẽ và đã bắn rơi 8 máy bay của địch, bắt sống tên giặc lái Mỹ.
Chiến thắng ngày 5 tháng 8 không chỉ là một đòn trả đũa đích đáng mà còn là minh chứng cho sự chủ động và tinh thần sẵn sàng chiến đấu cao của quân và dân miền Bắc. Vì công trạng của Hải quân Nhân dân Việt Nam và lực lượng Phòng không, Đảng, Chính phủ và Quân ủy Trung ương đã tuyên dương công trạng.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi lời khen ngợi và ghi nhận chiến công của Hải quân Nhân dân Việt Nam. Chiến thắng trong trận đầu của Hải quân Nhân dân Việt Nam đã trở thành một dấu mốc lịch sử quan trọng, thể hiện ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo và tinh thần quả cảm của quân và dân Việt Nam.
Đến nay, những bài học kinh nghiệm và tinh thần chiến đấu anh dũng của Hải quân Nhân dân Việt Nam trong những ngày tháng năm 1964 vẫn luôn được nhắc đến như một biểu tượng của lòng yêu nước và ý chí bảo vệ chủ quyền lãnh thổ.