Hai Di Sản Văn Hóa Phi Vật Thể Của Lào Cai Được Ghi Danh Quốc Gia

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã thẩm định và đưa hai di sản văn hóa phi vật thể của Lào Cai vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Trong đó, có loại hình thuộc nhóm ẩm thực đầu tiên của tỉnh: ‘Tri thức dân gian chế biến cá nướng, vịt bầu lam và rượu men lá của người Tày xã Nghĩa Đô’. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của địa phương.

Xã Nghĩa Đô, nơi cư trú của cộng đồng người Tày tại Lào Cai, đã chứng minh được sự phong phú và đa dạng của văn hóa truyền thống. Với nền văn hóa đậm nét từ ẩm thực đến các nghề thủ công, xã Nghĩa Đô đã trở thành một điểm đến hấp dẫn cho du khách. Trước đó, vào tháng 4/2025, nghề đan lát truyền thống của người Tày Nghĩa Đô cũng đã được ghi danh trong danh mục quốc gia, khẳng định thêm giá trị văn hóa độc đáo của vùng đất này.

Ông Dương Tuấn Nghĩa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai, cho biết rằng ẩm thực ở Nghĩa Đô được đánh giá cao bởi sự độc đáo đến từ nguyên liệu, quy trình, cách thức làm ra món ăn, nguyên tắc khi thưởng thức trên mâm. ‘Ẩm thực nơi đây là tập hợp của nhiều yếu tố từ thổ nhưỡng, nguồn nước, khí hậu để tạo nên hương vị riêng của địa phương’, ông Nghĩa cho biết.

Đồng bào Tày đã sáng tạo nên một cách nấu ăn rất riêng: sử dụng ống tre, ống nứa thay cho nồi, xoong. Những món ăn đặc trưng như cơm lam, cá suối lam, rau rừng lam… Điểm chung của các món lam là hương vị đậm đà, giữ được độ ẩm và thơm nức mùi tre nứa. Tại Nghĩa Đô, nhiều món ăn được chế biến từ nguyên liệu sẵn có tại địa phương, trong đó nổi bật là món ‘vịt bầu lam’. Món ăn này vẫn tuân thủ triết lý âm dương – ngũ hành trong ẩm thực truyền thống: thịt vịt được lọc và chặt (Kim), nấu trong ống tre (Mộc), dùng nước suối hoặc nước có sẵn trong ống tre (Thủy), nấu bằng lửa nhỏ (Hỏa), trên nền đất giữa núi rừng (Thổ).

Không chỉ hấp dẫn bởi nét ẩm thực truyền thống, các nghề thủ công của người Tày ở Nghĩa Đô cũng phản ánh sự tỉ mỉ, khéo léo và óc thẩm mỹ tinh tế. Từ khâu lựa chọn nguyên liệu, vót nan, định hình khung cho đến kỹ thuật nhuộm màu, hong dẻo – tất cả đều đòi hỏi sự kiên nhẫn và kỹ năng cao.

Những di sản văn hóa phi vật thể của Lào Cai đang được chính người dân địa phương gìn giữ, trao truyền qua nhiều thế hệ. Đây cũng chính là nguồn tài nguyên du lịch độc đáo, góp phần tạo nên sức hấp dẫn riêng cho vùng đất này. Xã Nghĩa Đô đang được biết đến như một điểm sáng trên bản đồ du lịch Lào Cai, là hình mẫu tiêu biểu cho phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống.

Năm 2023, Nghĩa Đô đón khoảng 21.000 lượt khách, thu về 12,6 tỷ đồng từ hoạt động du lịch; sang năm 2024, lượng khách tăng lên 25.000 lượt, doanh thu từ du lịch cộng đồng ước đạt 15 tỷ đồng. Ông Đỗ Văn Lưu, Chủ tịch UBND xã Nghĩa Đô cho biết địa phương lấy văn hóa dân tộc Tày là cốt lõi để phát triển dịch vụ du lịch. Thời gian tới, xã tiếp tục vừa bảo tồn vừa phát triển văn hóa và các dịch vụ du lịch bền vững để củng cố thương hiệu của du lịch cộng đồng Nghĩa Đô; đồng thời tạo sinh kế, tăng thu nhập cho người dân.

Với đà tăng trưởng này, Lào Cai đặt mục tiêu trong năm 2025 sẽ đón khoảng 12,3 triệu lượt khách, mang lại doanh thu ước đạt 46.705 tỷ đồng. Tầm nhìn đến năm 2030, địa phương kỳ vọng sẽ thu hút khoảng 16,5 triệu lượt khách, doanh thu đạt gần 74.800 tỷ đồng – từng bước đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng GRDP của tỉnh.

Để khai thác hiệu quả sức mạnh văn hóa trong phát triển du lịch, biến di sản thành tài sản, cần sự vào cuộc bền bỉ, sáng tạo và chung tay đồng thuận của chính quyền và người dân. Mỗi di sản đều mang trong mình những câu chuyện hấp dẫn thể hiện nét đẹp văn hóa các tộc người. Do đó, bên cạnh việc gìn giữ di sản cần tăng cường công tác quảng bá, để mỗi người cùng hiểu – cùng yêu – cùng bảo tồn những di sản đa dạng trong đời sống hiện nay.

Lễ hội Sâm Ngọc Linh lần thứ VII sẽ chính thức diễn ra từ ngày 1 đến 3 tháng 8 tại xã Nam Trà My, thành phố Đà Nẵng. Sự kiện này hứa hẹn sẽ mang lại một trải nghiệm đặc biệt cho du khách khi đến với vùng đất này, với mục tiêu tôn vinh cây sâm Ngọc Linh, được xem là ‘quốc bảo’ của Việt Nam. Qua đó, lễ hội cũng nhắm đến việc quảng bá du lịch sinh thái và bản sắc văn hóa độc đáo của núi rừng Trường Sơn.

Lễ hội Sâm Ngọc Linh không chỉ đơn thuần là một sự kiện văn hóa, mà còn là dịp để thúc đẩy du lịch xanh và du lịch cộng đồng, đồng thời bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa của người dân vùng cao. Với 7 lần tổ chức trước đó, lễ hội đã khẳng định được vị thế là một sự kiện văn hóa – kinh tế quan trọng, mang đậm dấu ấn của vùng Trường Sơn. Năm nay, lễ hội sẽ bao gồm nhiều hoạt động hấp dẫn như tham quan rừng sâm, trải nghiệm cuộc sống cùng đồng bào bản địa, giao lưu văn hóa và tham quan sàn giao dịch Sâm Ngọc Linh.

Thông qua sự kiện này, thành phố Đà Nẵng kỳ vọng sẽ đẩy mạnh chiến lược phát triển nông nghiệp công nghệ cao và du lịch sinh thái sau khi hợp nhất. Đồng thời, lễ hội cũng góp phần khẳng định vai trò đặc biệt của cây sâm quý trong nền văn hóa và kinh tế địa phương. Để chuẩn bị cho lễ hội, kinh phí tổ chức đã được huy động từ ngân sách và xã hội hóa, đảm bảo sự công khai, tiết kiệm và hiệu quả.

Với những nỗ lực không ngừng nghỉ trong việc tổ chức Lễ hội Sâm Ngọc Linh lần thứ VII, xã Nam Trà My hy vọng sẽ tiếp tục thu hút du khách, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và quảng bá rộng rãi giá trị của ‘quốc bảo’ Sâm Ngọc Linh đến với công chúng. Sự kiện này chắc chắn sẽ là một điểm đến hấp dẫn cho những ai yêu thích khám phá văn hóa và du lịch sinh thái.

Thành phố Cần Thơ, một điểm đến giàu văn hóa và lịch sử, đang trở thành tâm điểm cho các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Khmer. Tại đây, các câu lạc bộ văn hóa – văn nghệ đang nổi lên như một điểm sáng trong phong trào giữ gìn bản sắc văn hóa của cộng đồng Khmer Nam Bộ.

Những câu lạc bộ này không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Khmer mà còn mở ra hướng đi tiềm năng cho phát triển du lịch bền vững tại địa phương. Khi tham gia vào các buổi sinh hoạt tại các câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ và nghề quết cốm dẹp của xã Thuận Hòa, du khách có thể trải nghiệm sự sôi nổi và phong phú của văn hóa Khmer. Với âm thanh của dàn nhạc ngũ âm, trống Chhay-dăm, và giai điệu dân gian Khmer uyển chuyển, tiếng quết cốm dẹp… tạo nên một bức tranh sinh động và hấp dẫn.

Nhiều thành viên tham gia các câu lạc bộ văn hóa – văn nghệ bày tỏ rằng tham gia vào các hoạt động này giúp họ hiểu và yêu hơn văn hóa dân tộc mình, tự tin biểu diễn và kết nối với bạn bè gần xa. Ông Lý Sim, chủ nhiệm một câu lạc bộ, chia sẻ rằng mục tiêu của họ không chỉ là biểu diễn phục vụ lễ hội, du khách gần xa mà còn mong muốn truyền nghề cho thế hệ trẻ, gìn giữ hồn cốt văn hóa dân tộc.

Trước nguy cơ mai một của nhiều loại hình văn hóa truyền thống, Dự án “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” đã được triển khai. Dự án này đã hỗ trợ thành lập nhiều câu lạc bộ văn hóa – văn nghệ, trình diễn trang phục truyền thống, nghề quết cốm dẹp của đồng bào Khmer tại xã Phú Tân (cũ, nay là xã Thuận Hòa), thu hút gần 30 thành viên.

Song song với bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc, ngành chức năng còn kết hợp phát triển du lịch cộng đồng. Các làng nghề như đan đát, cốm dẹp, nhạc ngũ âm được khuyến khích phát triển, vừa phục vụ du khách, vừa tạo thêm thu nhập cho người dân.

Ông Lưu Thanh Hùng, Trưởng Đoàn Nghệ thuật Khmer, cho biết rằng Đoàn hỗ trợ, truyền dạy nghệ thuật cho các câu lạc bộ văn hóa – văn nghệ các xã, phường. Các câu lạc bộ này vừa góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa Khmer, vừa là điểm nhấn thu hút du khách trong hành trình khám phá văn hóa Khmer Nam Bộ.

Thông qua các hoạt động và dự án đang được triển khai, hy vọng rằng văn hóa truyền thống của dân tộc Khmer sẽ được bảo tồn và phát huy, đồng thời góp phần vào sự phát triển bền vững của du lịch tại địa phương. Việc kết hợp giữa bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho người dân mà còn giúp quảng bá rộng rãi giá trị văn hóa phong phú và đa dạng của dân tộc Khmer đến với công chúng.

Lâm Đồng đang nổi lên như một “Thiên đường xanh” trên bản đồ du lịch quốc gia và quốc tế, với những bước tiến công nghệ đáng kể trong ngành du lịch. Trong bối cảnh chuyển đổi số đang là chủ trương trọng tâm của Đảng và Nhà nước, tỉnh Lâm Đồng đã nhanh chóng nắm bắt cơ hội để phát triển du lịch thông minh, bền vững. Ứng dụng bản đồ số không chỉ là một công cụ định vị đơn thuần mà còn là nền tảng tích hợp thông tin đa chiều giúp du khách dễ dàng khám phá và trải nghiệm du lịch tại “thiên đường xanh” này một cách toàn diện.

Việc đổi mới cách tiếp cận du lịch thông qua bản đồ số và các công nghệ tiên tiến như thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) và trí tuệ nhân tạo (AI) đang mở ra những cơ hội mới cho ngành du lịch Lâm Đồng. Bản đồ du lịch nghệ thuật ra mắt tại Đà Lạt vào ngày 29/8/2024 là một minh chứng điển hình cho sự đổi mới này. Công trình này không chỉ là một công cụ dẫn đường mà còn là cầu nối giữa du khách và những giá trị văn hóa, nghệ thuật đặc sắc của thành phố.

Ông Nguyễn Hiền, Nhà sáng lập Phố Bên Đồi, cho biết bản đồ du lịch nghệ thuật được thực hiện với mong muốn trở thành công cụ chi tiết giúp du khách hiểu sâu hơn về Đà Lạt, từ những giá trị văn hóa, nghệ thuật đến câu chuyện lịch sử. Mỗi ngày, đội ngũ đều chuẩn hóa nội dung, hình ảnh và các chức năng trên bản đồ để du khách có thể hiểu hơn về nơi mình đến.

Không chỉ tại Đà Lạt, nhiều sáng kiến khác tại Lâm Đồng cũng đang tận dụng bản đồ số để đổi mới ngành du lịch. Ứng dụng “Đà Lạt trực tuyến” cung cấp thông tin chi tiết về các điểm tham quan, khu ẩm thực đêm và phố đi bộ như quảng trường Lâm Viên hay chợ đêm Đà Lạt. Hệ thống wifi miễn phí tại các khu vực trung tâm cũng hỗ trợ du khách truy cập bản đồ số dễ dàng.

Đặc biệt, tại nhiều điểm du lịch nổi tiếng, các homestay và khách sạn từ 3-4 sao trên địa bàn các phường ở Đà Lạt đã bắt đầu tích hợp công nghệ VR360. Công nghệ này giúp giới thiệu trực quan không gian lưu trú và các trải nghiệm du lịch, đồng thời cho phép sử dụng dữ liệu thời gian thực để quản lý lưu lượng khách. Qua đó, vừa nâng cao trải nghiệm cho du khách vừa góp phần bảo vệ môi trường và hướng đến phát triển du lịch bền vững.

Ông Nguyễn Huy Hà, Phó Giám đốc Mobifone Lâm Đồng, cho biết công nghệ VR360 mang đến trải nghiệm trực quan, sống động, giúp quảng bá các điểm đến của Lâm Đồng đến du khách trong và ngoài nước.

Bên cạnh việc nâng cao trải nghiệm du lịch, bản đồ số còn đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối du khách với văn hóa bản địa, thúc đẩy du lịch cộng đồng một cách hiệu quả. Tại xã Quảng Lập, Avocado Farm là một điểm du lịch canh nông đã tận dụng bản đồ số trên Google Maps để thu hút du khách. Ông Phan Thanh Nhân, quản lý trang trại, cho biết việc ứng dụng công nghệ VR360 đã mang đến trải nghiệm tham quan ảo, giúp du khách hình dung rõ ràng về điểm đến trước khi ghé thăm.

Không chỉ Avocado Farm, Làng Văn hóa Churu cũng đã ứng dụng công nghệ VR360 để tái hiện không gian văn hóa bản địa một cách sống động. Chị Ma Thuận, hướng dẫn viên tại làng, chia sẻ bản đồ số và VR360 đã mang văn hóa Churu đến gần hơn với du khách khắp nơi. Du khách có thể trải nghiệm không gian làng qua công nghệ trước khi đến, giúp tăng lượng du khách và giúp họ trân trọng hơn những giá trị văn hóa mà cộng đồng đã gìn giữ qua bao thế hệ.

Để hiện thực hóa tầm nhìn trở thành “Thiên đường xanh” trên bản đồ du lịch quốc gia và quốc tế, thời gian tới, tỉnh Lâm Đồng sẽ tiếp tục đẩy mạnh hiệu quả thực hiện Nghị quyết 18-NQ/TU của Tỉnh ủy Lâm Đồng, tập trung đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng công nghệ, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và thúc đẩy sự liên kết chặt chẽ giữa các cơ quan, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương.

Trong hai ngày 28-29/7, Đảng bộ xã Kon Plông đã long trọng tổ chức Đại hội đại biểu lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030. Sự kiện quan trọng này đã thu hút 130 đảng viên đại diện cho 678 đảng viên trong toàn Đảng bộ xã tham gia. Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Trưởng ban Tổ chức Tỉnh ủy Lữ Ngọc Bình đã đến dự và chỉ đạo đại hội.

Xã Kon Plông được thành lập trên cơ sở sáp nhập 3 xã Ngọk Tem, xã Hiếu và Pờ Ê. Trong nhiệm kỳ 2020-2025, Đảng bộ xã Kon Plông đã nỗ lực vượt qua nhiều khó khăn, thách thức và đạt được những kết quả quan trọng trên tất cả các lĩnh vực. Tổng giá trị sản xuất trên địa bàn xã đạt 2.831 tỷ đồng. Cơ cấu kinh tế có sự chuyển dịch tích cực, ngành nông, lâm, thủy sản chiếm 7,6%; công nghiệp và xây dựng chiếm 90,7%; thương mại và dịch vụ chiếm 1,7%. Các chỉ tiêu về thu nhập bình quân đầu người và thu ngân sách trên địa bàn đều cơ bản đạt và vượt so với nghị quyết đề ra.

Chất lượng giáo dục đã có nhiều chuyển biến tích cực. Công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu cho nhân dân được triển khai sâu rộng và hiệu quả. Các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao có những chuyển biến rõ nét. Phong trào ‘Toàn dân xây dựng đời sống văn hóa’ ngày càng đi vào thực chất. Tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn luôn được giữ vững.

Trong nhiệm kỳ 2025-2030, Đảng bộ xã Kon Plông đặt mục tiêu kết nạp mới từ 110 đảng viên trở lên; hằng năm có trên 90% tổ chức cơ sở đảng, đảng viên được đánh giá, xếp loại từ hoàn thành tốt nhiệm vụ trở lên. Phấn đấu thu nhập bình quân đầu người đạt trên 70 triệu đồng; thu ngân sách nhà nước tại địa bàn đạt trên 669 tỷ đồng; xây dựng xã Kon Plông đạt chuẩn nông thôn nâng cao, có ít nhất 8 thôn đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu.

Đến năm 2030, xã Kon Plông sẽ hình thành vùng chuyên canh cây cà phê với diện tích 500ha, cây chè 500ha, cây ăn quả 400ha; thu hút đầu tư 1 cụm công nghiệp 50ha; diện tích nuôi trồng thủy sản giá trị kinh tế cao 26ha; duy trì độ che phủ rừng đạt 83%. Giảm tỷ lệ hộ nghèo còn dưới 7%.

Đến năm 2030, xã Kon Plông cũng đặt mục tiêu thu hút đạt 1 triệu lượt khách du lịch, xây dựng từ 3 đến 5 làng văn hóa du lịch cộng đồng và từ 3 đến 5 điểm du lịch sinh thái. Xây dựng xã vững mạnh về quốc phòng; 100% khu dân cư, cơ quan, trường học đạt tiêu chuẩn an toàn về an ninh trật tự.

Phát biểu chỉ đạo đại hội, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Trưởng ban Tổ chức Tỉnh ủy Lữ Ngọc Bình đã ghi nhận và biểu dương những kết quả mà xã đạt được trong nhiệm kỳ qua cũng như công tác chuẩn bị nội dung văn kiện và công tác tổ chức đại hội trong bối cảnh xã còn gặp nhiều khó khăn. Trong nhiệm kỳ 2025-2030, Đảng bộ xã Kon Plông cần phát huy tiềm năng, lợi thế về khí hậu, đất đai để phát triển kinh tế, vì phần lớn diện tích xã nằm trong vùng quy hoạch phát triển Khu du lịch Măng Đen đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Đại hội đã công bố Quyết định của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về việc chỉ định Ban Chấp hành Đảng bộ xã Kon Plông, nhiệm kỳ 2025-2030, gồm 31 đồng chí. Đồng chí Lê Đức Tín được chỉ định giữ chức Bí thư Đảng ủy xã Kon Plông, nhiệm kỳ 2025-2030.

Ở vùng đất biên giới Tuy Đức, Lâm Đồng, một mô hình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người M’Nông đã được triển khai với mục tiêu đánh thức niềm tự hào và biến di sản thành tài sản hướng tới phát triển bền vững. Người M’Nông sở hữu một kho tàng văn hóa phong phú, với những phong tục tập quán được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên, trước những tác động của đời sống kinh tế – xã hội, vùng đồng bào dân tộc M’Nông đang đối mặt với nguy cơ mai một các giá trị văn hóa truyền thống.

TS. Bùi Thị Hoa, Phó Phân viện trưởng phụ trách Phân viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch miền Nam, cho biết sự thay đổi phương thức sản xuất, chuyển đổi cây trồng và quá trình hội nhập văn hóa đương đại đã tác động sâu sắc đến đời sống văn hóa của người M’Nông. Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, việc kiểm kê và số hóa để lưu giữ, cũng như thực hiện truyền dạy và kết nối thế hệ là điều cần thiết. Qua đó, giúp mạch nguồn truyền thống được duy trì và phát triển một cách bền vững hơn.

Mô hình bảo tồn và phát huy văn hóa M’Nông đã được ra mắt vào ngày 28/6 vừa qua. Dự án này nằm trong khuôn khổ dự án 06 ‘Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch’ thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2024 trên địa bàn huyện biên giới Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông (cũ), nay là xã Tuy Đức, tỉnh Lâm Đồng.

Dự án đã tổ chức các hoạt động truyền dạy cồng chiêng, múa, ẩm thực truyền thống, dệt thổ cẩm, đan lát và quy trình làm rượu cần tại cộng đồng bon Bu N’Drung. Các buổi tập huấn chuyên sâu với sự tham gia của các chuyên gia về di sản văn hóa các dân tộc, kỹ năng thực hiện bảo tồn và phát triển văn hóa trên địa bàn, đã giúp ‘đánh thức’ khả năng trình diễn nghệ thuật dân gian và phát triển du lịch bằng cách ‘biến di sản thành tài sản’, tạo sinh kế cho cộng đồng một cách bền vững.

Mô hình này đã được bàn giao cho chính quyền xã Tuy Đức mới để tiếp tục vận hành và phát huy. Dự án cũng có kế hoạch kết nối với các doanh nghiệp, cơ sở giáo dục địa phương, tạo liên kết gắn với các điểm du lịch – tài nguyên tự nhiên và nhân văn trên địa bàn. Đồng thời, kết nối với các tour-tuyến giới thiệu Nhà văn hóa cộng đồng, không gian trưng bày ‘Hội tụ sắc màu văn hóa truyền thống M’Nông’ và không gian nghệ thuật biểu diễn cồng chiêng, dân ca, dân vũ; cùng trải nghiệm ẩm thực ‘hương vị rừng, hương vị suối’… để trở thành điểm đến hấp dẫn.

Với mong muốn biến di sản thành tài sản, mô hình này không chỉ gắn kết du lịch với phát triển kinh tế, tạo thêm nguồn thu cho địa phương, mà còn nâng cao ý thức của người dân về vốn giá trị truyền thống. Qua đó, bảo tồn các giá trị văn hóa M’Nông và tăng cường sự kết nối cộng đồng, hướng tới một tương lai phát triển bền vững cho vùng đồng bào dân tộc M’Nông.