Mạt chược, một trò chơi giải trí truyền thống của Trung Quốc, đang dần mai một trong thời đại hiện đại. Trò chơi này không chỉ phổ biến ở Trung Quốc mà còn được ưa chuộng trong cộng đồng Hoa kiều trên khắp thế giới. Mạt chược không chỉ là một hình thức giải trí mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc, thể hiện qua các bộ mạt chược được làm thủ công từ gỗ, ngà voi hoặc tre.

Ở Hong Kong, mạt chược được coi là một phần của di sản văn hóa. Một trong những nghệ nhân gắn bó với nghề này hơn bốn thập kỷ qua là Ho Sau-Mei, 68 tuổi. Bà Mei là người điều hành cửa tiệm Kam Fat Mahjong, một cơ sở sản xuất mạt chược thủ công do cha bà sáng lập từ năm 1962. Cửa tiệm nhỏ này nằm dưới cầu thang trong một hẻm nhỏ ở Hong Kong, là nơi lưu giữ truyền thống làm mạt chược bằng tay.

Bà Mei bắt đầu học nghề từ năm 13 tuổi và đã dành cả cuộc đời mình để phát triển kỹ năng làm mạt chược thủ công. Trong những năm 1970-1980, các nghệ nhân từ Trung Quốc đại lục đã đến Hong Kong để trao đổi kỹ thuật, giúp nghề khắc mạt chược thủ công phát triển thịnh vượng. Tuy nhiên, hiện nay phần lớn quân bài mạt chược được sản xuất hàng loạt tại các nhà máy ở Trung Quốc đại lục.

Nghề khắc tay mạt chược đã được chính quyền Hong Kong xếp vào danh sách ‘di sản văn hóa phi vật thể’ từ năm 2014. Tuy nhiên, hiện tại thành phố này chỉ còn vài người theo nghề, và bà Mei là nữ nghệ nhân duy nhất còn hành nghề. Mỗi sáng, bà Mei đều ngồi vào chỗ làm việc, chuẩn bị khay gỗ và dụng cụ chuyên dụng để khắc các quân bài mạt chược.

Mỗi bộ mạt chược gồm 144 quân, được chia làm bốn loại như cây tre, chấm tròn, chữ Hán, gió (đông, tây, nam, bắc) và các quân đặc biệt như hoa, rồng, tứ quý. Bên cạnh những quân cờ truyền thống, bà Mei cũng tạo ra những quân cờ mạt chược sáng tạo với nhiều loại hình vẽ.

Quá trình làm mạt chược thủ công đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Nghệ nhân dùng những dụng cụ khắc truyền thống với đầu mũi khác nhau để khắc từng ký tự, họa tiết lên quân bài, kẹp chặt giữa ngón cái và ngón giữa. Mỗi bộ mạt chược làm tay mất khoảng 10 đến 14 ngày để hoàn thành, có giá khoảng 245 USD (khoảng 6,5 triệu đồng).

Cửa tiệm của bà Mei không có hệ thống đặt hàng trực tuyến, khách hàng phải gọi điện hoặc đến trực tiếp để đặt hàng. Bà Mei ghi đơn hàng bằng tay trên một cuốn sổ cũ kỹ. Hiện tại, nghệ nhân chỉ làm việc đến khoảng trưa vì không còn đủ sức làm cả ngày.

Bà Mei cho biết chưa muốn nghỉ hưu vì buồn và không biết làm gì. Trong ngày, một khách hàng người Anh gọi đến hỏi về đơn hàng vợ anh đặt cách đây vài tuần. Bà Mei nhờ người phiên dịch, tìm số điện thoại trong sổ, và xác nhận bộ bài sẽ hoàn thiện trong tuần tới.

Theo bà Mei, khi còn trẻ, bà thường chơi mạt chược với anh chị em trong nhà, nhưng hiện không còn nhiều thời gian, chỉ thỉnh thoảng mới nhận lời mời từ bạn cũ. Hằng năm, sinh viên và nhà báo vẫn đến tìm hiểu, nhờ đó nghề của bà được nhiều người biết đến dù đang dần mai một.

Bà Mei từng nhận nhiều lời đề nghị học nghề từ nghệ sĩ và các tổ chức văn hóa, nhưng đều từ chối vì chưa có hứng dạy và muốn làm theo cách và nhịp độ riêng của mình. ‘Tôi không biết còn làm được bao lâu nữa nhưng chừng nào còn cầm được dụng cụ, tôi vẫn sẽ tiếp tục’, bà nói.

Trong một không gian rộng lớn tại Thủ Đức, TP.HCM, Bùi Thịnh Đa đã tạo ra những tác phẩm nghệ thuật độc đáo – búp bê khớp cầu (ball jointed doll – BJD). Không chỉ đơn thuần là sản phẩm thủ công, mỗi búp bê đều là hiện thân của một thế giới nội tâm đầy ám ảnh, tinh tế và tuyệt đẹp. Ở tuổi 21, Bùi Thịnh Đa đã có 9 năm kinh nghiệm trong nghề làm búp bê khớp cầu, một loại hình nghệ thuật đòi hỏi kỹ năng tạo hình, hội họa, thiết kế và cảm xúc.

Quá trình tạo ra một búp bê không hề đơn giản. Đa phải bắt đầu từ việc lên ý tưởng, tạo hình, hoàn thiện sản phẩm, và quan trọng nhất là truyền tải cảm xúc vào từng tác phẩm. Mỗi búp bê đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn, từ việc nhào đất, tạo khung xương, đắp đất, tạo khớp, nung, chà mịn, trang điểm… hoàn toàn thủ công. Tất cả các công đoạn đều được thực hiện bằng tay, đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ cao.

Bùi Thịnh Đa chia sẻ về việc tiếp cận thị trường và khách hàng. Anh bán sản phẩm của mình qua nhiều nền tảng như Instagram, TikTok, Gmail, Facebook và cả lập shop trên Etsy, trang bán đồ thủ công quốc tế. Mặc dù không có một đội ngũ hỗ trợ lớn, anh vẫn tự mình vận hành từ A đến Z, từ khâu truyền thông đến sản xuất.

Khách hàng của Bùi Thịnh Đa rất đặc thù, bao gồm những người sưu tầm BJD, người chơi búp bê nghệ thuật cao cấp, có khi là nghệ sĩ, nhà sưu tập hoặc đơn giản là những người cảm thụ được cảm xúc thật trong từng nhân vật. Anh cũng chia sẻ về khách hàng khiếm thị người Mỹ, người đã đặt mua một búp bê truyền thống và rất xúc động khi nhận được thư bằng chữ nổi gửi kèm.

Về giá cả, Bùi Thịnh Đa giải thích rằng mỗi búp bê đều là một tác phẩm nghệ thuật đòi hỏi nhiều công sức, tâm tư và tình cảm. Mức giá anh đưa ra là tương xứng với giá trị của búp bê, với dòng búp bê tả thực, giá trung bình ở mức hơn 15-150 triệu đồng tùy theo kích thước, chi tiết, yêu cầu cá nhân hóa và thời gian thực hiện.

Mặc dù công việc có thể gây áp lực, nhưng Bùi Thịnh Đa vẫn giữ kỷ luật khi sáng tạo và nghiêm túc trong công việc. Anh chia sẻ rằng điều khó nhất trong công việc này là giữ kỷ luật khi sáng tạo và phải nghiêm túc. Việc giữ kỷ luật giúp anh tạo ra những tác phẩm nghệ thuật chất lượng cao và duy trì sự ổn định trong công việc.

Bùi Thịnh Đa hy vọng rằng nghề làm búp bê khớp cầu tại Việt Nam sẽ phát triển trong thời gian tới. Anh đang không ngừng học hỏi và sáng tạo, và dự định tiếp tục quảng bá hình ảnh Việt Nam qua búp bê khớp cầu. Với đam mê và nỗ lực của mình, Bùi Thịnh Đa đang góp phần đưa nghệ thuật búp bê khớp cầu Việt Nam lên một tầm cao mới.

Trong suốt thập kỷ qua, nghệ nhân Tan Chin Seng đã nổi tiếng với những đóng góp của mình trong lĩnh vực chế tạo đàn violin chuyên nghiệp tại Malaysia. Với tài năng và sự đam mê không ngừng nghỉ, ông đã giành được nhiều giải thưởng quốc tế, khẳng định vị thế của mình trong nghề thủ công cao quý này. Hiện tại, ông đang tích cực hướng dẫn một thế hệ nghệ nhân mới tại xưởng của mình, gần thủ đô Kuala Lumpur, với hy vọng thúc đẩy sự phát triển và quảng bá nghề làm đàn ở Malaysia và khu vực Đông Nam Á.

Nghề làm đàn violin là một nghề thủ công đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và trên hết là tình yêu với âm nhạc. Tan Chin Seng, người từng bắt đầu sự nghiệp trong lĩnh vực khoa học máy tính, đã khám phá ra niềm đam mê với nghề này sau một chuyến đi đến Trung Quốc vào năm 2010. Từ đó, ông đã dành nhiều thời gian để học hỏi và nghiên cứu về nghề làm đàn, học hỏi từ những nghệ nhân nổi tiếng ở Trung Quốc và Ý – hai quốc gia nổi tiếng với truyền thống chế tạo đàn violin.

Xưởng của Tan Chin Seng hiện đang sản xuất khoảng 10 cây đàn mỗi năm, với sự hỗ trợ của 7 bàn làm việc và một đội ngũ nghệ nhân trẻ đầy tài năng. Mặc dù nghề làm đàn vẫn còn ít được biết đến ở Malaysia và Đông Nam Á, ông Tan vẫn nuôi dưỡng hy vọng rằng sẽ có nhiều người trẻ quan tâm và theo đuổi nghề này trong tương lai. Ông tin rằng, với sự hỗ trợ và khuyến khích, thế hệ nghệ nhân mới sẽ không chỉ kế thừa mà còn phát triển nghề thủ công này.

Với nhiều giải thưởng quốc tế về tay nghề của mình, Tan Chin Seng hiện đang hướng dẫn một thế hệ nghệ nhân mới, bao gồm cả nữ nghệ nhân làm đàn đầu tiên của Malaysia, Chan Song Jie. Ông hy vọng rằng, cộng đồng nghệ nhân làm đàn sẽ tiếp tục phát triển và góp phần quảng bá nền văn hóa âm nhạc của Malaysia ra quốc tế. Qua đó, không chỉ những người yêu âm nhạc mà còn cả những người quan tâm đến nghề thủ công truyền thống sẽ có cơ hội tiếp cận và trải nghiệm.

Với niềm đam mê và sự tận tâm với nghề làm đàn, Tan Chin Seng đã và đang góp phần tạo nên một cộng đồng nhỏ nhưng đầy tâm huyết, những người yêu công việc này và muốn đưa nó đến với nhiều người hơn. Ông đại diện cho một hình mẫu của sự thành công và cống hiến, cho thấy rằng đam mê và kiên trì có thể giúp biến những giấc mơ thành hiện thực.