Mạt chược, một trò chơi giải trí truyền thống của Trung Quốc, đang dần mai một trong thời đại hiện đại. Trò chơi này không chỉ phổ biến ở Trung Quốc mà còn được ưa chuộng trong cộng đồng Hoa kiều trên khắp thế giới. Mạt chược không chỉ là một hình thức giải trí mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc, thể hiện qua các bộ mạt chược được làm thủ công từ gỗ, ngà voi hoặc tre.
Ở Hong Kong, mạt chược được coi là một phần của di sản văn hóa. Một trong những nghệ nhân gắn bó với nghề này hơn bốn thập kỷ qua là Ho Sau-Mei, 68 tuổi. Bà Mei là người điều hành cửa tiệm Kam Fat Mahjong, một cơ sở sản xuất mạt chược thủ công do cha bà sáng lập từ năm 1962. Cửa tiệm nhỏ này nằm dưới cầu thang trong một hẻm nhỏ ở Hong Kong, là nơi lưu giữ truyền thống làm mạt chược bằng tay.
Bà Mei bắt đầu học nghề từ năm 13 tuổi và đã dành cả cuộc đời mình để phát triển kỹ năng làm mạt chược thủ công. Trong những năm 1970-1980, các nghệ nhân từ Trung Quốc đại lục đã đến Hong Kong để trao đổi kỹ thuật, giúp nghề khắc mạt chược thủ công phát triển thịnh vượng. Tuy nhiên, hiện nay phần lớn quân bài mạt chược được sản xuất hàng loạt tại các nhà máy ở Trung Quốc đại lục.
Nghề khắc tay mạt chược đã được chính quyền Hong Kong xếp vào danh sách ‘di sản văn hóa phi vật thể’ từ năm 2014. Tuy nhiên, hiện tại thành phố này chỉ còn vài người theo nghề, và bà Mei là nữ nghệ nhân duy nhất còn hành nghề. Mỗi sáng, bà Mei đều ngồi vào chỗ làm việc, chuẩn bị khay gỗ và dụng cụ chuyên dụng để khắc các quân bài mạt chược.
Mỗi bộ mạt chược gồm 144 quân, được chia làm bốn loại như cây tre, chấm tròn, chữ Hán, gió (đông, tây, nam, bắc) và các quân đặc biệt như hoa, rồng, tứ quý. Bên cạnh những quân cờ truyền thống, bà Mei cũng tạo ra những quân cờ mạt chược sáng tạo với nhiều loại hình vẽ.
Quá trình làm mạt chược thủ công đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Nghệ nhân dùng những dụng cụ khắc truyền thống với đầu mũi khác nhau để khắc từng ký tự, họa tiết lên quân bài, kẹp chặt giữa ngón cái và ngón giữa. Mỗi bộ mạt chược làm tay mất khoảng 10 đến 14 ngày để hoàn thành, có giá khoảng 245 USD (khoảng 6,5 triệu đồng).
Cửa tiệm của bà Mei không có hệ thống đặt hàng trực tuyến, khách hàng phải gọi điện hoặc đến trực tiếp để đặt hàng. Bà Mei ghi đơn hàng bằng tay trên một cuốn sổ cũ kỹ. Hiện tại, nghệ nhân chỉ làm việc đến khoảng trưa vì không còn đủ sức làm cả ngày.
Bà Mei cho biết chưa muốn nghỉ hưu vì buồn và không biết làm gì. Trong ngày, một khách hàng người Anh gọi đến hỏi về đơn hàng vợ anh đặt cách đây vài tuần. Bà Mei nhờ người phiên dịch, tìm số điện thoại trong sổ, và xác nhận bộ bài sẽ hoàn thiện trong tuần tới.
Theo bà Mei, khi còn trẻ, bà thường chơi mạt chược với anh chị em trong nhà, nhưng hiện không còn nhiều thời gian, chỉ thỉnh thoảng mới nhận lời mời từ bạn cũ. Hằng năm, sinh viên và nhà báo vẫn đến tìm hiểu, nhờ đó nghề của bà được nhiều người biết đến dù đang dần mai một.
Bà Mei từng nhận nhiều lời đề nghị học nghề từ nghệ sĩ và các tổ chức văn hóa, nhưng đều từ chối vì chưa có hứng dạy và muốn làm theo cách và nhịp độ riêng của mình. ‘Tôi không biết còn làm được bao lâu nữa nhưng chừng nào còn cầm được dụng cụ, tôi vẫn sẽ tiếp tục’, bà nói.
